65. Samenstellingen met een afkorting, cijfer, symbool, enz.
Een afkorting, cijfer, symbool of letteraanduiding in een samenstelling krijgt een streepje.
ABC-wapens, dvd-speler, 0-0-gelijkspel, 80-jarige, @-teken, y-as
Andere voorbeelden zijn: A-omroep, NAVO-partners, PEN-club, kleuren-tv, pr-plan, tv-kijker, wo-diploma, x-factor, 55+-woning, 5%-regeling.
In samenstellingen als bommoeder en horecagelegenheid komt geen streepje na het eerste deel, hoewel die delen in feite afkortingen zijn (‘bewust ongehuwde moeder’ en ‘hotel-restaurant-café’). Maar die afkortingen gedragen zich in alle opzichten als gewone woorden: ze krijgen bijvoorbeeld geen punten of hoofdletters, en ze hebben geen letter-voor-letteruitspraak. Een streepje invoegen kan soms verduidelijkend zijn, maar is in de meeste gevallen niet nodig. Enkele vergelijkbare voorbeelden zijn: aidspatiënt, behabeugel, bibliobus, ecoregeling, faxapparaat, gymschoen, havoadvies, infokrant, laserstraal, latrelatie, mavodiploma, naziregime, petfles, pinpas, profcontract, radarpost, sofinummer, sonarpeiling, viptribune, vlizotrap.
Staan er in de afkorting een of meer hoofdletters, dan komt er een streepje tussen de afkorting en de rest van het woord: Benelux-land, Cito-toets, Unesco-vergadering, NAVO-landen.
In samenstellingen met hiv (hivtest, hiv-test) hoeft geen streepje te staan, maar het mag wel. Hiv kan namelijk als [hif] én als [ha-ie-vee] worden uitgesproken; in het eerste geval is geen streepje nodig, in het laatste geval wel. (Zie voor afkortingen en letterwoorden verder regel 80.)
Woordgroep met cijfer of letter
Aanduidingen als vitamine C, groep D, hepatitis A, mo A, 1 april, 4 havo, 25 graden, 50 euro, groep 7, havo 4, hoofdstuk 12, top 10, Karel I en Louis XVI zijn woordgroepen met een spatie tussen het cijfer of de letter en de rest van het woord. Als zo'n woordgroep met een ander woord een samenstelling vormt, blijft de spatie staan: vitamine C-supplement, 1 aprilgrap, 25 gradengrens, 50 eurobiljet, havo 4-klas. (Zie ook regel 48.)
Wordt het getal in woorden geschreven, dan is de woordgroep ook met een spatie: een april, vier havo, vijftig euro, top tien. De spatie verdwijnt als zo'n woordgroep deel uitmaakt van een samenstelling (zie regel 48): eenaprilgrap, vierhavoklas, vijftigeurobiljet, toptiennotering.
In bijvoorbeeld 24-uurszorg, 2-stapsverificatie en 1e-graadsbevoegdheid is een streepje juist. Deze samenstellingen worden dan opgevat als een combinatie van de bijvoeglijke naamwoorden 24-uurs, 2-staps en 1e-graads plus een zelfstandig naamwoord. Officieel juist zijn ook 24 uurszorg, 2 stapsverificatie en 1e graadsbevoegdheid; nu wordt de s opgevat als een tussen-s; de spatie in de woordgroepen 24 uur, 2 stap en 1e graad blijft bewaard. In deze spellinglijst kiezen we voor de spelling met streepje.
Alternatief -- niet officieel, wel gangbaar
Om duidelijk te maken dat een los getal of een losse letter deel uitmaakt van een samenstelling, is officieel een streepje goed: 8-jarige, T-shirt, enz. In deze spellinglijst plaatsen we ook een streepje in drieledige samenstellingen, zoals 1-meiviering, 8-uurjournaal, 9-holesbaan, 30-kilometerzone, 50-eurobiljet, jaren-80-muziek en vitamine-C-tekort. Bij samenstellingen met een naam zoals Radio 2-luisteraar en Louis XVI-kabinet gaat het anders; zie regel 50.
Benelux en Cito spreek je als één woord uit. In de praktijk worden ze dan ook vaak als gewone namen beschouwd. Een streepje in samenstellingen is dan eigenlijk niet nodig: Beneluxland, Citotoets, Unescovergadering zijn ook mogelijk (maar officieel moet hier een streepje in staan).
Combinaties als top drie en top tien kun je ook als samenstelling zien en ze dan aan elkaar schrijven of met een streepje koppelen: topdrie/top-drie, toptien/top-tien. Met het getal in cijfers is een streepje dan juist: top-3, top-10. Officieel zijn alleen top drie, top 3, top tien en top 10 juist (met spaties).