58. Klinkerbotsing in samenstellingen
Een samenstelling waarin de laatste letter van een woord en de eerste letter van het daarop volgende woord één klank kunnen vormen, krijgt een streepje. Je spreekt in zo’n geval van klinkerbotsing.
na-apen, foto-expositie
Je plaatst alleen een streepje in samenstellingen. Van een samenstelling is sprake als je twee of meer woorden samenvoegt die ook los van elkaar als zelfstandig woord kunnen voorkomen. Voorbeelden zijn zee-egel en na-echoën. Deze woorden bestaan uit de woorden zee en egel, en na en echoën, die allemaal ook los, als zelfstandig woord, kunnen voorkomen. Woorden als zeeën en beëindigen zijn geen samenstellingen. Daarin staat geen streepje, maar een trema om klinkerbotsing te voorkomen.
Er is één uitzondering: woorden op -achtig zijn taalkundig gezien afleidingen, omdat achtig geen zelfstandig woord is. Toch vallen ze deze samenstellingsregel en krijgen ze een streepje: lila-achtig.
In de volgende gevallen botsen klinkers op elkaar die samen één klank kunnen vormen en dus verkeerd gelezen zouden kunnen worden:
aa gala-avond
ae soja-extract
ai pagina-inhoud, malaga-ijs
au diploma-uitreiking
ee schade-expert
ei machine-industrie, vanille-ijs
eu douane-unie
ie roei-equipe
iiski-instructeur, kiwi-ijs
oe jojo-effect
oi foto-impressie, mango-ijs (uitzondering: zoiets)
oo euro-obligatie
ou netto-uitkering
ui milieu-inspectie
uu bureau-uren
Het streepje is niet nodig ná de ij, in bijvoorbeeld rijexamen, zijingang en partijorgaan. In woorden waarin de i en de j bij verschillende lettergrepen horen, staat hier een streepje tussen: mini-jurk.
Er is geen sprake van klinkerbotsing bij de combinaties ao, ea, eo, ia, io, iu, oa, ua, ue en uo, en ook niet bij combinaties met een y: massaontslag, politieauto, correctieopdracht, portiafdracht, gummioverschoen, skiuitrusting, autoalarm, parapluantenne, milieueffect, menuoverzicht, babyartikel, hockeyelftal, lobbyist, hobbyorganisatie, juryuitspraak, babyyoghurt. Maar wie hier voor de leesbaarheid toch behoefte heeft aan een streepje, mag dat gerust zetten: politie-auto, rij-examen, zij-ingang. (Zie regel 66.)
Regel 58 geldt niet voor samengestelde telwoorden met twee- en drie-. Deze telwoorden krijgen geen streepje maar een trema, omdat ze niet (meer) als samenstelling worden aangevoeld: tweeëntwintig, drieëndertig. (Zie verder regel 25.)